آموزش کار با مولتی متر برای تعمیرکاران موبایل
آموزش کار با مولتی متر
آموزش کار با مولتی متر و تست قطعات الکترونیکی مانند دیود،خازن،ترانزیستور ،مقاومت و قطعات دیگر مبحث اصلی این مقاله می‌باشد که مناسب برای همه دانشجویان در آزمایشگاه‌های الکترونیک و تعمیرکاران به خصوص تعمیرکاران موبایل می‌باشد.مولتی مترهای دیجیتالی امروزی چیزی فراتر از یک ولت سنج یا آمپرسنج ساده عقربه‌ای می‌باشند، مولتی متر در واقع یک چند سنج می‌باشد و با این دستگاه‌ها می‌توان؛ اندازه‌گیری مقاومت، اندازه‌گیری ولتاژ، اندازه‌گیری آمپراژ، تست دیود، تست اتصال، محاسبه ظرفیت خازن، فرکانس متر، محاسبات AC و DC، تست فیوز، فازیاب و … را انجام داد.
وظایف یک مولتی متر
- اهم متر
- ولت متر
- آمپر متر
- خازن سنج
- دیود سنج
- تست ترانزیستور
طریقه اندازه گیری مقاومت
هنگام کار با مولتی متر کلید سلکتور اهم متر را روی قسمت Ω قرار می دهیم در این قسمت،علامت های 200 و 2Kو 20Kو 200Kو 2Mو 20M نوشته شده است که قسمت ●))) مربوط به تست دیود، تست ترانزیستور و تست قطع و وصل بودن می‌باشد (بیزر یا بوق) هنگامی که کلید اهم تر را روی عدد 200 قرار می‌دهیم، یعنی اهم متر در این حالت قابلیت اندازه‌گیری مقاومت‌های بین صفر تا 200 اهم را دارا می باشد و هنگامی که کلید را روی 2K قرار می‌دهیم، یعنی اهمتر قابلیت اندازه‌گیری مقاومت‌های بین صفر تا 2 کیلو اهم را دارا می‌باشد و … ضمنا در این حالت فیش سیاه اهم متر را در محل COM و فیش قرمز اهم متر را در محلی که با V/F/Ω مشخص شده قرار می دهیم و مقدار مقاومت را بر روی صفحه می‌خوانیم.هرگاه اهمتر قادر به خواندن مقدار مقاومت نباشد عدد 1 ظاهر می‌شود که باید کلید را تغییر داد و هرگاه اهمتر در همه حالت عدد 1 را نشان دهد معرف خرابی مقاومت است.
طریقه تست دیود و ترانزیستور با اهمتر دیجیتال
برای تست دیودها و ترانزیستورها، کلید اهمتر را روی قسمت تست دیود قرار می‌دهیم و فیش سیاه اهمتر را در نقطه COM و فیش قرمز را در نقطه V/F/Ω قرار داده و دیود و ترانزیستور را تست می‌کنیم.
طریقه اندازه گیری ولتاژ مستقیم باطری (DC)
کلید سلکتور را روی محدوده ولتاژ DC که با علامت _ مشخص شده قرار می‌دهیم. در این محدوده شماره‌های مختلفی دیده می‌شود. چنانچه کلید را روی رنج 200m قرار دهیم،مفهومش این است که اهمتر در این حالت قادر است ولتاژهای بین صفر تا 200 میلی وات را اندازه گیری کند. چنانچه کلید سلکتور را روی عدد 2V قرار دهیم مفهومش این است که اهمتر در این حالت قادر است ولتاژهای بین صفر تا 2 ولت را اندازه گیری کند. در این حالت نیز فیش سیاه در محل COM و فیش قرمز در محل V/F/Ω نصب می‌شود. ضمنا به علت این که بایستی فیش مثبت و منفی را درست وصل کنیم، در صورت برعکس زدن فیش‌ها، مقدار ولتاژ با علامت منفی روی صفحه ظاهر می‌شود.
برای اندازه گیری جریان DC بایستی مولتی متری که کلید آن روی DC-mA است،به طور سری در مدار قرار گیرد و مقدار جریان روی همان خطوط مدرج بین ۰ تا ۱۰،یا ۰ تا ۵۰ و یا ۰ تا ۲۵۰ خوانده شود
دکمه فشاری قرمز روی بعضی اهمترها برای تست باطری اهمتر است،اگر فشار دادیم و عقربه تا نیمه حرکت کرد باطری سالم است.همچنین اگر دو سر اهمتر را به هم بزنیم و با تنظیم پیچ اهمتر عقربه روی صفر نیاید یا باطری آن ضعیف است یا اهمتر خراب است.
کلید دو حالته در بعضی اهمترها (+ -) برای این است که اگر در موقع ولتاژگیری عقربه در جهت مخالف حرکت شود به جای تعویض فیش‌ها کلید را در حالت دیگر قرار داده ولتاژ را بخوانیم.
برای اندازه گیری ولتاژ باطری‌ها کلید سلکتور در قسمت ولتاژ روی درجه ۱۰ قرار دارد بنابراین مقدار را روی خط مدرج بین صفر تا ۱۰ باید بخوانیم که در این صورت مشاهده می‌کنیم،عقربه بین ۴ تا ۶ قرار گرفته است و حدودV 4.5 ولت را نشان می‌دهد.همچنین در شکل زیر طریق ولتاژگیری برق شهر نشان داده شده است.
طریقه اندازه گیری ولتاژ متناوب (AC)
هنگام کار با مولتی متر کلید سلکتور اهمتر را روی محدوده ولتاژ AC که با علامت ~ مشخص شده قرار می‌دهیم.در این محدوده شماره‌های مختلفی دیده می‌شود. چنانچه کلید را روی رنج 2V قرار دهیم،یعنی در این حالت اهمتر قادر است ولتاژهای بین صفر تا 2 ولت متناوب را اندازه گیری کند و اگر کلید را روی 20V قرار دهیم یعنی اهمتر ولتاژهای بین صفر تا 20 ولت را میتواند اندازه گیری نماید. در این حالت فیش سیاه را در محل COM و فیش قرمز را در محل V/F/Ω قرار داده و فیش‌ها را از هر طرف به محل ولتاژ وصل کنیم فرقی نمی‌کند چون ولتاژ متناوب قطب منفی و مثبت ندارد.
اگر کلید را روی درجه ۱۰ قرار دهیم مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۱۰ باید بخوانیم،اگر کلید را روی درجه ۵۰ قرار دهیم، مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۵۰ باید بخوانیم و اگر کلید سلکتور را روی درجه ۲۵۰ قرار دهیم،مقدار ولتاژ را روی خط مدرج ۰ تا ۲۵۰ باید بخوانیم و اگر کلید سلکتوری را روی درجه ۵۰۰ قرار دهیم،چون خط مدرج ۵۰۰ وجود ندارد،مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۵۰ می‌خوانیم و آن را در ۱۰ ضرب می‌کنیم و اگر کلید را روی ۱ قرار دهیم مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۱۰ خوانده و بر ۱۰ تقسیم می‌کنیم.
طریقه اندازه گیری جریان DC
کلید سلکتور را روی قسمت DC-mA قرار داده و فیش سیاه را در محل COM و فیش قرمز را در محل mA (برای جریان کم) و یا 20A (برای جریان زیاد) قرار داده و آنگاه برای اندازه گیری جریان،فیش اهمتر را در مدار مربوطه به صورت سری قرار می‌دهیم.
طریقه اندازه گیری مقدار ظرفیت خازن
پایه‌های خازن را پس از خالی خازن،در محلی که با CX در قسمت بالای اهمتر مشخص شده است قرار داده و کلید سلکتور را در قسمت CX،بر روی یکی از شماره‌ها قرار می دهیم.به طور مثال وقتی کلید سلکتور را روی رنج 20n قرار می‌دهیم یعنی اهمتر قادر است ظرفیت خازن‌هایی که بین صفر تا 20 نانوفاراد است را اندازه گیری نماید.
طرز کار تستر ترانزیستور در اهمتر دیجیتال
ابتدا مشخص می‌کنیم که ترانزیستور PNP(مثبت) است و یا NPN(منفی) و سپس پایه‌های Bو Eو C آن را مشخص می‌کنیم.سپس ترانزیستور مورد تست را در محل مربوطه قرار داده و کلید سلکتور را روی hFE قرار می‌دهیم و آنگاه مقدار hFE ترانزیستور بر روی صفحه اهمتر ظاهر می‌شود که با مقایسه کردن آن با مقدار hFE که در جلوی شماره آن ترانزیستور،در کتاب مشابهات ترانزیستورها نوشته شده است،می‌توان پی برد که ترانزیستور سالم است یا خراب.
طریقه اندازه گیری مقدار فرکانس با اهمتر دیجیتال
کلید سلکتور اهمتر را روی قسمت فرکانس (20KHZ) قرار داده و فیش سیاه را به محل COM و فیش قرمز را در محل V/F/Ω قرار می‌دهیم و آنگاه مقدار فرکانس را اندازه می‌گیریم.
طریقه اندازه گیری مقدار حرارت با اهمتر دیجیتال
قطعه حساس به حرارت را که به دو فیش وصل است و در جعبه اهمتر قرار دارد به محلی که در قسمت بالای اهمتر قرار دارد و با علامت – و + مشخص شده قرار داده و آنگاه اگر قطعه فوق را به محل دما نزدیک کنیم مقدار حرارت بر روی صفحه اهمتر ظاهر می‌شود.
کلید Hold در اهم متر دیجیتال
در بعضی اهمترهای دیجیتال، مقدار کم و زیاد شده و متناوبا تغییر می‌کند که برای ثابت دیده شدن عدد،می‌توان کلید Hold را فشار داد.
الف) اندازه گیری مقاومت:
کلید سلکتور را روی بیشترین پله (Range) مقاومت قرار می‌دهیم، فیش سیاه رنگ را درون ترمینال (-) یا (com) مشترک و فیش قرمز به درون ترمینالی که مربوط به مقاومت یا (+) است قرار می‌دهیم. سر دیگر آن‌ها را به طرز مناسبی به طرفین مقاومت مورد نظر وصل می‌کنیم و مقاومت را می‌خوانیم.
ب) طرز اندازه گیری ولتاژ مستقیم
سلکتور را برروی Dc آورده و فیش سیاه رنگ را درون ترمینال (com) و فیش قرمز را درون ترمینال (+) یا ترمینالی که مربوط به ولت است قرار می‌دهیم. سر دیگر آن‌ها را به طور مناسب به قطبین مولد یا دو نقطه از مدار وصل می‌کنیم و ولتاژ را اندازه گیری می‌کنیم.
ج) طرز اندازه گیری شدت جریان مستقیم DCm
یکی از فیش‌ها را به COM و دیگری را به mA وصل و دو سر فیش را هم به قطبین مولد یا دو نقطه از مدار متصل می‌کنیم و شدت جریان را اندازه گیری می‌کنیم. برای اندازه گیری شدت جریان‌های بیش از ۳۰۰mA تا ۱۰A فیش قرمز رنگ را درون ترمینال ۱۰A قرار می‌دهیم.
د) طرز اندازه گیری ولتاژ متناوب ACV
کلید سلکتور را روی ACV و یکی از فیش‌ها را درون ترمینال COM و دیگری را به ترمینال مربوط به ولت وصل می‌کنیم.
هـ) طرز اندازه گیری شدت جریان متناوب ACA
فیش سیاه رنگ را درون ترمینال (COM) و فیش قرمز را درون ترمینال مربوط به Ma وصل می‌کنیم. یا در صورت لزوم به ترمینال ۱۰A وصل می‌کنیم.
کار با مولتی متر
هنگام کار با مولتی متر توجه به نکات زیر ضروری است:
- برای اندازه گیری شدت جریان باید دستگاه را به طور سری در مدار قرار داد.
- برای اندازه گیری اختلاف پتانسیل باید دستگاه را به طور موازی بین دو نقطه از مدار قرار داد.
- هنگام اندازه گیری مقاومت لازم است جریان برق را قطع کنیم. در غیر این صورت به دستگاه آسیب می‌رسد.
- دستگاه را با احتیاط جا به جا می‌کنیم و از وارد آمدن ضربه به آن و یا سقوط دستگاه جلوگیری می‌نماییم.
- پیچ تنظیم صفر دستگاه را نباید دستکاری کرد، زیرا این بخش از دستگاه خیلی حساس است و ممکن است فنر مربوط به آن قطع و دستگاه خراب شود.
- همیشه هنگام اندازه گیری کمیت‌ها کلید سلکتور را روی بیشترین درجه قرار می‌دهیم و در صورت لزوم به تدریج آن را کاهش می‌دهیم تا به دستگاه لطمه‌ای وارد نشود.
- حتی الامکان کلید سلکتور را در جهت حرکت عقربه‌های ساعت می‌چرخانیم، به علاوه چرخاندن سریع کلید سلکتور برای دستگاه خالی از ضرر نیست.
ممکن است که ترس از برق گرفتگی و یا هر حادثه‌ای دیگر سدی برای کنجکاوی شما گردد. اما در واقع چنین نیست. با رعایت کردن کلیه نکات ایمنی بی شک شما نیز می‌توانید از لذت کشفیات جدید و یا حتی شنیدن صدای یک بوق ساده که ساخته دست خود شماست برخوردار گردید.
مولتی مترها امروزه در انواع مختلف دیجیتالی با قابلیت‌های متفاوت در بازار یافت می‌شود. برای شروع کار با مولتی متر بد نیست با ساده ترین آن “مولتی متر selector ی” کار خود را آغاز کنیم. در شمایل کلی این دستگاه یک صفحه مدرج به همراه یک selector وجود دارد. همانطور که از اسم آن مشهود است این دستگاه برای اندازگیری کمیت‌هایی مانند اختلاف پتانیسل، مقاومت و جریان طراحی گردیده و برای استفاده از selector دستگاه به ترتیب بر روی واژه‌های volt- ohm – ampere کمک گرفته می‌شود.
لازم به تذکر است روی دسته سلکتور نشانگری موجود است که تعیین کننده دامنه کاری در اندازگیری‌های شما می‌باشد. این دستگاه نیز مانند هر سیستم دیگری دارای دو ترمینال آند و کاتد می‌باشد. برای استفاده صحیح از دستگاه بایستی سیم مشکی را به ترمینال منفی و سیم قرمز را به ترمینال مثبت متصل کنید. حال دکمه power دستگاه را زده و هر نوع اندازگیری را می‌توانید شروع کنید.
حال فرض می‌کنیم که مقاوتی را که می‌خواهیم آزمایش کنیم ۱۰۰ اهم باشد. با تو جه به اینکه سلکتور روی ۱*R ایستاده عقربه عدد ۱۰۰ را نشان می‌دهد و چنانچه رنگ‌های روی مقاومت پاک شده باشند در خواهیم یافت که مقاومت ما ۱۰۰ اهمی‌است ولی اگر مقاومت ما از ۵ کیلو اهم بیشتر باشد عقربه تقریبا روی علامت بی نهایت می‌ایستد و ما در این مبنا نمی‌توانیم مقدار مقاومت را بخوانیم. از این رو سلکتور را روی R*10 قرار می‌دهیم.
R*10 به این معنی است که اگر عقربه هر عددی را نشان دهد آن عدد باید ضربدر ۱۰ شود تا مقدار اصلی مقاوت را بتوانیم بخوانیم.
به عنوان مثال اگر مقاومت ما ۱۰ کیلو اهم باشد عقربه روی یک کیلو اهم می‌ایستد و اگر یک کیلو را ضربدر ۱۰ کنیم مقدار اصلی مقاومت که همان ۱۰ کیلو اهم است به دست می‌آید. در این ردیف Range یا مبنا نیز بیشتر از ۵۰ کیلو اهم را نمی‌توان خواند. پس اگر مقاومت ما از این مقدار بیشتر باشد باید سلکتور را روی R*100 قرار دهیم و همانطور مانند قبل هر چه عقربه نشان داد باید این دفعه ضربدر ۱۰۰ کنیم. هر وقت ما مبنا و یا رنج را در قسمت آزمایش مقاومت‌ها عوض کنیم باید عقربه را “میزان” یا Adjust کنیم.
قسمت ولتاژها
ابتدا از ولتاژ مستقیم DC.V شروع می‌کنیم. همانطور که می‌بینید این قسمت دارای شش مبنای اندازگیری است که از ۰٫۲۵ ولت تا ۱۰۰۰ ولت مستقیم را میتواند اندازه بگیرد. طرز کار این قسمت نیز تقریبا مانند اهم است یعنی اگر سلکتور را روی ۱۰ ولت قرار دهیم دستگاه ما حداکثر تا ۱۰ ولت را میتواند نشان دهد.
این طبقه بندی اعداد را روی صفحه قسمتی که سه طبقه عدد قرار دارد می‌توانید ببینید. سمت چپ مدار نیز با DC.V و میلی آمپر مشخص شده. حال اگر شما خواسته باشید که یک باتری و یا منبع تغذیه جریان مستقیم را آزمایش کنید باید سیم مثبت دستگاه را به مثبت منبع تغذیه و سیم منفی دستگاه را به منفی منبع تغذیه وصل نمایید. اگر چنانچه باتری شما به عنوان مثال شش ولت است باید سلکتور را روی عدد ۱۰ قرار دهید. در این صورت عقربه عدد ۶ را نشان می‌دهد ولی اگر باتری شما از ۱۰ ولت بیشتر و از ۵۰ ولت کمتر بود باید سلکتور را روی عدد ۵۰ قرار داد و چنانچه بیشتر بود روی ۱۰۰۰ ولت.
برای اندازگیری جریان مستقیم نیز مانند ولتاژ عمل می‌کنیم. یعنی اگر سلکتور را روی عدد ۰٫۵ قرار دهیم دستگاه حداکثر تا ۰٫۵ میلی آمپر میتواند اندازه بگیرد و اگر روی ۱۰ باشد حداکثر ۱۰ میلی آمپر و چنانچه روی ۲۵۰ باشد تا ۲۵۰ میلی آمپر.
اطمینان از اتصال و عدم اتصال سیم
قابلیت دیگر در مولتی متر Beeper است این قابلیت به ما این امکان را می‌دهد که به اتصال به نقاط مختلف مدار و یا سیم از اتصال و یا عدم اتصال به یکدیگر اطلاع یابیم،برای مثال یک سیم در طول مسیر که در هر طرف دو رشته دارد ابتدا دو رسته سیم را بدون اتصال در هر دو طرف تست می‌کنیم در صورتی که مولتی متر صدا پخش نکند این دو سیم در طول مسیر به هم اتصال نکرده‌اند و در صورت پخش صدا سیم معیوب شده و در قسمتی به یکدیگر برخورد کرده‌اند، در مواقعی که می‌خواهیم از ارتباط صحیح آگاه شویم یک طرف سیم را به هم ارتباط می‌دهیم در این صورت در طرف دیگر با اتصال به دو سیم باید صدا از مولتی متر پخش شود ، این تست برای اطمینان از سیم و معبوب نبودن در انواع سیم برق و دیتا و یا سیم دوربین ،آنتن استفاده می‌گردد.